کودکانی که رفتارهایی خارج از کنترل، واکنش‌پذیری بالا یا مقاومت در برابر تغییر دارند، ممکن است به‌عنوان «کودکان دشوار» شناخته شوند. اما واقعیت این است که بسیاری از این ویژگی‌ها ریشه در خلق‌وخوی ذاتی کودک دارند و نه در بدرفتاری عمدی. شناخت، درک و مدیریت مؤثر این رفتارها برای سلامت روان کودک و والدین حیاتی است.
۱. درک خلق‌وخوی کودک
اولین گام برای مدیریت کودک دشوار، درک این موضوع است که بخش زیادی از رفتارهای او ناشی از ویژگی‌های ذاتی و خلق‌وخوی اوست. برخی کودکان از نظر خلق‌وخو، واکنش‌پذیرتر، محتاط‌تر یا انعطاف‌ناپذیرتر از سایرین هستند. این تفاوت‌ها طبیعی است و نباید به چشم مشکل یا نقص دیده شوند.
۲. حفظ آرامش و واکنش غیر هیجانی
پاسخ‌های هیجانی و واکنش‌های غریزی از سوی والدین معمولاً نتیجه‌ای سازنده ندارند. در مواجهه با چالش‌های رفتاری، حفظ آرامش، گفت‌وگوی منطقی و اجتناب از تنبیه‌های شدید بهترین رویکرد است. ایجاد فضای احساسی خنثی و حمایتی می‌تواند به آرام‌سازی موقعیت کمک کند.
۳. شخصی نکردن رفتار کودک
در بسیاری از موارد، کودک قصد اذیت یا مقابله با والدین را ندارد. رفتار او نتیجه تعامل بین محیط و خلق‌وخوی ذاتی‌اش است. بنابراین نباید این رفتارها را شخصی برداشت کرد یا کودک را متهم به بی‌احترامی یا نافرمانی دانست. این رویکرد منجر به احساس گناه در والدین یا خشم بی‌مورد می‌شود.
۴. اولویت‌بندی چالش‌ها
لازم نیست همه مشکلات رفتاری کودک را همزمان حل کنید. برخی مسائل حیاتی‌ترند و نیاز به رسیدگی فوری دارند، اما برخی دیگر قابل اغماض‌اند یا می‌توان آن‌ها را به زمانی دیگر موکول کرد. تمرکز بر مسائل اولویت‌دار از فرسودگی روانی جلوگیری می‌کند.
۵. تمرکز بر زمان حال
نگرانی درباره آینده، مانند اینکه «اگر این رفتارها ادامه پیدا کند چه خواهد شد»، معمولاً بی‌ثمر و اضطراب‌آور است. تمرکز بر موقعیت فعلی و یافتن راه‌حل برای آن، اثربخش‌تر خواهد بود.
۶. بازبینی انتظارات و ارزش‌ها
گاهی لازم است والدین به خود نگاه کنند: آیا انتظارات من از کودک متناسب با سن، توانایی و خلق‌وخوی اوست؟ آیا معیارهای تربیتی من واقع‌گرایانه‌اند؟ با کاهش فشار انتظارات غیرمنطقی، مسیر تربیتی هموارتر می‌شود.
۷. توجه به رفتارهای مثبت
کودکان، حتی در شرایط دشوار، گاه رفتارهای مطلوبی از خود نشان می‌دهند. شناسایی این رفتارها و تحسین آن‌ها، به تقویت رفتارهای مثبت کمک می‌کند. تحسین باید مشخص، فوری و متناسب باشد.
۸. بررسی رفتار والدین
ممکن است بخشی از دشواری کودک، در واکنش به شیوه تربیتی والدین شکل گرفته باشد. آگاهی از سبک فرزندپروری و اصلاح الگوهای ناسازگار رفتاری، گامی مؤثر در بهبود رابطه والد-فرزند است.
۹. پیش‌بینی موقعیت‌های پرتنش
برخی موقعیت‌ها مانند خرید، مهمانی یا تغییر برنامه‌های روزانه، ممکن است برای کودک دشوار باشند. آمادگی قبلی، همراه با توضیح، انتخاب جایگزین و زمان‌بندی مناسب، از بروز تنش جلوگیری می‌کند.
۱۰. فراهم کردن زمان استراحت برای والد و کودک
جدایی موقت و آرام از کودک در مواقع بحرانی می‌تواند به کاهش فشار روانی والد و کودک کمک کند. زمانی برای خود بودن یا کمک گرفتن از دیگران در مراقبت از کودک، بخشی از سلامت روان مادران است.
۱۱. مراجعه به متخصص در صورت نیاز
اگر با وجود تلاش‌های مستمر، رفتارهای کودک همچنان شدید و غیرقابل کنترل باقی بماند، مشورت با متخصص روان‌شناسی کودک یا مشاور تربیتی ضروری است. مداخله زودهنگام می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر پیشگیری کند.
