علائم کاهش عزت‌نفس در کودکان و نوجوانان و روش‌های حمایت از آن‌ها
داشتن عزت‌نفس سالم، عاملی کلیدی در رشد هیجانی و اجتماعی کودک است. کودکی که احساس ارزشمندی می‌کند، بهتر می‌تواند با چالش‌های طبیعی رشد روبه‌رو شود. اما در صورت کاهش عزت‌نفس، نشانه‌هایی در رفتار کودک ظاهر می‌شود که والدین باید به آن‌ها توجه کنند:
۱. پرهیز از شروع فعالیت‌ها یا تلاش نکردن
کودکی که حتی قبل از شروع، از انجام کار یا بازی صرف‌نظر می‌کند، ممکن است ترس از شکست یا احساس ناتوانی داشته باشد.
۲. ترک زودهنگام فعالیت‌ها
اگر کودک پس از آغاز فعالیت، به سرعت ناامید می‌شود یا دست می‌کشد، می‌تواند نشانه‌ای از پایین بودن تحمل ناکامی باشد.
۳. تقلب یا دروغ گفتن در مواجهه با شکست
برخی کودکان برای اجتناب از شکست، به دروغ یا تقلب متوسل می‌شوند تا تصویر خود را حفظ کنند.
۴. رفتارهای پس‌رفت‌کننده (Regression)
رفتارهایی مانند لوس‌بازی، ناز کردن یا حرکات کودکانه ممکن است برای جلب توجه باشد، اما باعث تمسخر همسالان و بدتر شدن وضعیت عزت‌نفس می‌شود.
۵. کنترل‌گری یا سلطه‌طلبی
برخی کودکان برای پنهان کردن حس بی‌کفایتی یا ناامیدی، رفتارهای سلطه‌گرایانه نشان می‌دهند.
۶. توجیه‌گری یا کم‌اهمیت جلوه دادن موقعیت‌ها
جملاتی مانند «اصلاً این بازی رو دوست ندارم» یا «معلم بی‌منطق بود» می‌تواند مکانیسم دفاعی برای سرپوش گذاشتن بر احساس شکست باشد.
۷. افت تحصیلی یا کاهش علاقه به فعالیت‌ها
کاهش عملکرد در مدرسه یا کناره‌گیری از فعالیت‌هایی که قبلاً مورد علاقه بودند، می‌تواند نشانه هشدار باشد.
۸. کناره‌گیری اجتماعی
فاصله گرفتن از دوستان یا کاهش تعامل اجتماعی ممکن است به دلیل ترس از طرد شدن باشد.
۹. تغییرات خلقی
عزت‌نفس پایین می‌تواند باعث غم، خشم، ناامیدی، یا بی‌تفاوتی شود.
۱۰. اظهارات خودانتقادی
جملاتی مانند «هیچ کاری رو درست انجام نمی‌دم» یا «کسی منو دوست نداره» از نشانه‌های واضح کاهش عزت‌نفس هستند.
۱۱. حساسیت شدید به نظر دیگران
این کودکان ممکن است به شدت از قضاوت دیگران بترسند یا به سادگی ناراحت شوند.
۱۲. تأثیرپذیری از همسالان
ممکن است برای جلب تأیید، رفتارهای پرخطر مانند ترک تحصیل، بی‌احترامی، یا مصرف مواد را تجربه کنند.
راهکارهایی برای حمایت از عزت‌نفس کودک
وقت گذاشتن با کودک
فعالیت‌های مشترک بدون رقابت (مانند پیاده‌روی یا نقاشی) به کودک حس موفقیت و نزدیکی می‌دهد. شرکت در برنامه‌های هنری یا ورزشی آن‌ها نیز نشانه توجه و حمایت شماست.
رفتار با کودک به‌عنوان یک فرد ارزشمند
احساسات او را بدون قضاوت بپذیرید، به حرف‌هایش گوش دهید و با احترام برخورد کنید. وعده‌های غذایی خانوادگی فرصت خوبی برای شنیدن او هستند.
دادن فرصت تصمیم‌گیری و مسئولیت‌پذیری
اجازه دهید کودک در انتخاب‌های ساده مشارکت داشته باشد و مسئولیت‌های متناسب با سنش را بر عهده بگیرد تا اعتماد به نفس او تقویت شود.
ایجاد روابط نزدیک خانوادگی
کودک باید احساس کند که عضوی مؤثر و پذیرفته‌شده در خانواده است.
پرهیز از درگیر کردن کودک با مسائل بزرگسالان
صحبت از مشکلات خانوادگی یا تنش‌های روابط، می‌تواند اضطراب و ناامنی کودک را افزایش دهد.
تشویق به مشارکت اجتماعی و داوطلبانه
فعالیت‌های گروهی مانند گروه پیش‌آهنگی یا کمک در امور خیریه، حس تعلق، ارزشمندی و اجتماعی بودن را تقویت می‌کنند.
آموزش تحسین از خود
کودک باید یاد بگیرد به دستاوردهایش افتخار کند، حتی اگر کوچک باشند.
ابراز محبت بی‌قید و شرط
عشق والدین باید آشکارا ابراز شود؛ جمله ساده «دوستت دارم» تأثیر زیادی بر عزت‌نفس کودک دارد.
صبوری و در صورت لزوم، مراجعه به متخصص
تقویت عزت‌نفس، فرآیندی زمان‌بر و تدریجی است. اگر با گذر زمان علائم بهبود نمی‌یابند، مشاوره با روان‌شناس کودک یا متخصص سلامت روان توصیه می‌شود. حضور بزرگسالانی حمایت‌گر، تأثیرگذارترین عامل در شکل‌گیری عزت‌نفس پایدار در کودک است.
