رشد زبان در کودکان یک ساله: نقاط عطف و روش‌های تقویت گفتار
با ورود کودک به دومین سال زندگی، تغییرات قابل توجهی در مهارت‌های زبانی او رخ می‌دهد. در این مرحله، او به نظر می‌رسد که همه‌چیز را متوجه می‌شود—اگر بگویید زمان ناهار است، کنار صندلی غذایش خواهد رفت، یا اگر بگویید کفشتان را گم کرده‌اید، در جستجوی آن برمی‌آید.
اما آیا واقعاً متوجه می‌شود یا این فقط تصادف است؟ پاسخ این است که او دقیقاً مطابق برنامه طبیعی رشد زبانی پیش می‌رود.
تحولات زبانی در سال دوم زندگی
۱. افزایش درک و فهم کلمات
در حوالی یک سالگی، کودکان توانایی درک بسیاری از واژه‌ها را دارند، حتی اگر خودشان هنوز قادر به گفتن آنها نباشند. والدین متوجه می‌شوند که کودکشان به جملات و درخواست‌های ساده پاسخ می‌دهد، مانند:
✔ «بیا اینجا.»
✔ «توپت رو پیدا کن.»
✔ «دستت رو بده.»
این افزایش درک باعث می‌شود که والدین به طور ناخودآگاه شیوه صحبت کردنشان را تغییر دهند. مثلاً ممکن است برخی کلمات را برای جلوگیری از درک کودک هجی کنند («بریم ب-س-ت-ن-ی بخوریم؟»).
۲. کاهش نیاز به زبان کودکانه
تا پیش از این، بسیاری از والدین برای جلب توجه نوزاد از لحن‌های آهنگین و کلمات ساده استفاده می‌کردند. اما حالا که کودک بهتر متوجه می‌شود، نیازی به این نوع گفتار نیست. روش بهتر این است که:
✅ به‌آرامی و واضح صحبت کنید.
✅ از جملات کوتاه و ساده استفاده کنید.
✅ اسامی صحیح اشیا و اعضای بدن را به کار ببرید (به جای «جی‌جی»، «پا» بگویید).
با این کار، کودک از ابتدا الگوی درستی از زبان دریافت می‌کند و کمتر دچار سردرگمی می‌شود.
اولین کلمات کودک: چه زمانی شروع می‌شود؟
کودکان معمولاً تا پایان دو سالگی حداقل ۵۰ کلمه را به‌صورت فعال بیان می‌کنند و می‌توانند دو کلمه را برای تشکیل جملات کوتاه ترکیب کنند، مانند «توپ بده» یا «بابا بیا». با این حال، میزان رشد زبانی میان کودکان متفاوت است.
✅ برخی کودکان زودتر شروع به صحبت می‌کنند، در حالی که برخی دیگر دیرتر ولی ناگهانی پیشرفت می‌کنند.
✅ پسران معمولاً در مقایسه با دختران کمی دیرتر مهارت‌های زبانی را توسعه می‌دهند.
کلمات اولیه کودک معمولاً شامل این موارد است:
🟢 نام افراد آشنا (ماما، بابا)
🟢 وسایل مورد علاقه (توپ، ماشین)
🟢 اعضای بدن (دست، چشم)
در این مرحله، کودک ممکن است برخی صداهای پایانی را حذف کند یا به جای تلفظ سخت، از جایگزین‌های ساده‌تری استفاده کند. مثلاً:
🚼 «توپ» را «تو» بگوید.
🚼 «شیر» را «سی» تلفظ کند.
والدین با گذشت زمان و توجه به حرکات و اشارات کودک، بهتر متوجه منظور او خواهند شد.
روش‌های تقویت رشد زبانی کودک
💡 ۱. تصحیح غیرمستقیم تلفظ‌ها
وقتی کودک کلمه‌ای را اشتباه تلفظ می‌کند، هرگز او را مسخره نکنید. در عوض، تلفظ صحیح را در پاسخ خود بیاورید:
❌ «هه‌هه! گفتی ‘تو’ به جای توپ!»
✅ «آره عزیزم، این توپ هست.»
💡 ۲. اختصاص زمان برای مکالمه
با کودک خود زیاد صحبت کنید، حتی اگر هنوز پاسخ نمی‌دهد. از او سؤالات ساده بپرسید و فرصت بدهید تا پاسخ دهد.
💡 ۳. استفاده از کتاب و تصاویر
📖 خواندن کتاب‌های تصویری یکی از مؤثرترین روش‌ها برای گسترش دایره لغات کودک است. هنگام خواندن:
🔹 به اشیا اشاره کنید و نام آنها را بگویید.
🔹 از کودک بخواهید اشیا را پیدا کند («گاو کجاست؟»).
💡 ۴. تقلید و بازی‌های تعاملی
کودکان از طریق تقلید یاد می‌گیرند. بازی‌هایی مانند تقلید صداهای حیوانات، آواز خواندن، یا بازی‌های نمایشی به رشد گفتاری کمک می‌کند.
💡 ۵. تمرین ترکیب کلمات
وقتی کودک شروع به استفاده از یک کلمه می‌کند، او را تشویق کنید که آن را در جمله‌های دوکلمه‌ای بکار ببرد:
👶 «توپ!»
👩👦 «توپ بزرگ؟ توپ قرمز؟»
چه زمانی نگران تأخیر زبانی باشیم؟
اگر کودک تا ۱۸ ماهگی هیچ کلمه‌ای نگفته باشد یا تا ۲۴ ماهگی جملات دوکلمه‌ای نداشته باشد، بهتر است با متخصص اطفال مشورت کنید. سایر علائم هشداردهنده شامل:
❗ عدم واکنش به نام خود
❗ عدم درک دستورات ساده
❗ عدم استفاده از حرکات یا اشاره‌ها برای ارتباط
جمع‌بندی
رشد زبانی در کودکان یک فرایند تدریجی و متنوع است که نیاز به حمایت والدین دارد. با صحبت کردن مداوم، تصحیح غیرمستقیم اشتباهات، و استفاده از روش‌های تعاملی می‌توان به بهبود مهارت‌های گفتاری کودک کمک کرد. در عین حال، در نظر داشته باشید که هر کودکی مسیر رشد مخصوص به خود را دارد، و مقایسه مستقیم او با سایر همسالان ضروری نیست.
