تاخیر گفتاری در کودکان نوپا
چگونه کودکان با ما ارتباط برقرار میکنند؟
قبل از اینکه کودک اولین کلمه خود را بگوید، راههای متعددی برای ارتباط دارد. لبخند، گریه، نگاه کردن و واکنش به صدای شما، همگی نشاندهنده تعامل زبانی اولیه هستند. اما اگر کودکی نسبت به همسالان خود دیرتر شروع به صحبت کند، آیا جای نگرانی دارد؟
در این مقاله، مراحل رشد زبانی کودکان، علائم هشداردهنده تأخیر گفتاری، دلایل احتمالی و روشهای مداخله مؤثر را بررسی میکنیم.
مراحل رشد زبانی در دو سال اول زندگی
تا ۱۲ ماهگی، اغلب نوزادان قادرند:
✔ محل صداها را پیدا کنند و به آنها واکنش نشان دهند.
✔ هنگام شنیدن نام خود، واکنش نشان دهند.
✔ با حرکاتی مثل دست تکان دادن خداحافظی کنند.
✔ به اشیایی که شما اشاره میکنید، نگاه کنند.
✔ با لحن و آهنگ مشخصی غان و غون کنند.
✔ نوبتی با شما «صحبت» کنند (پس از شنیدن صدای شما، به نوبت صداهایی تولید کنند).
✔ حداقل یک کلمه بگویند (مثل “مامان” یا “بابا”).
✔ با اشاره یا تولید صدا، درخواستهای خود را بیان کنند.
بین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی، اغلب کودکان قادرند:
✔ دستورات ساده را دنبال کنند.
✔ نام برخی اعضای بدن را نشان دهند.
✔ به اشیای مورد علاقه خود اشاره کنند.
✔ اشیایی را برای شما بیاورند تا نشان دهند.
✔ بازیهای تخیلی انجام دهند (مثلاً وانمود کنند غذا میپزند).
✔ هر هفته چند کلمه جدید یاد بگیرند.
✔ عبارات دوکلمهای مثل “بابا برو” یا “توپ بده” بگویند.
✔ نام چند شیء یا تصویر را بگویند.
تا ۲ سالگی، اغلب کودکان میتوانند:
✔ بسیاری از اشیای رایج را نام ببرند.
✔ تصاویر موجود در کتابها را نشان دهند.
✔ دستورات ساده (بدون اشاره) را درک کنند.
✔ حدود ۵۰ تا ۱۰۰ کلمه بگویند.
✔ عبارات دو یا سهکلمهای بسازند.
✔ تا حدود ۵۰٪ گفتارشان برای دیگران قابل درک باشد.
چه زمانی باید نگران تأخیر گفتاری کودک باشیم؟
اگر کودک شما علائم زیر را دارد، توصیه میشود با پزشک مشورت کنید:
❌ به تماس چشمی پاسخ نمیدهد یا تعامل اجتماعی کمی دارد.
❌ به صداها واکنش نشان نمیدهد یا نام خود را نمیشناسد.
❌ ارتباط غیرکلامی ضعیفی دارد (مثلاً اشاره نمیکند).
❌ علاقهای به بازیهای تعاملی ندارد.
❌ درک زبان یا دنبال کردن دستورات بسیار ضعیف است.
❌ گفتارش نسبت به سنش کمتر قابل فهم است.
نکته: اگر کودک قبلاً مهارتهای زبانی داشت اما بهطور ناگهانی آنها را از دست داده است، این میتواند نشانهای مهم باشد که نیاز به ارزیابی فوری دارد.
علل احتمالی تاخیر زبانی در کودکان
🔸 کمشنوایی یا مشکلات شنوایی: کودکانی که مشکل شنوایی دارند، معمولاً در رشد گفتار و زبان تأخیر نشان میدهند.
🔸 کمبود تعامل و تحریک زبانی: صحبت نکردن با کودک و قرار نگرفتن در محیطی که زبان غنی دارد، میتواند مانع رشد زبانی شود.
🔸 اختلال طیف اوتیسم (ASD): کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است علاوه بر تاخیر زبانی، مشکلاتی در تعاملات اجتماعی داشته باشند.
🔸 اختلالات گفتاری یا زبانی خاص: برخی کودکان دچار اختلالات خاص زبانی (مانند دیسلکسیا یا آپراکسی گفتار) هستند.
🔸 عوامل ژنتیکی: اگر یکی از والدین یا اعضای خانواده سابقه تأخیر گفتاری داشته باشد، احتمال بروز آن در کودک بیشتر است.
چه باید کرد؟ راهکارهای مداخله مؤثر
✔ بررسی سلامت شنوایی کودک: کمشنوایی میتواند عامل مهمی در تأخیر زبانی باشد. انجام تست شنوایی توصیه میشود.
✔ تشویق به ارتباط غیرکلامی: با کودک خود تماس چشمی برقرار کنید، به اشیایی که او اشاره میکند، پاسخ دهید و او را به برقراری ارتباط تشویق کنید.
✔ خواندن کتاب و قصهگویی: خواندن کتاب از سنین پایین، دایره واژگان کودک را تقویت میکند.
✔ آواز خواندن و بازیهای کلامی: آهنگها و شعرهای کودکانه به تقویت مهارتهای زبانی کمک میکنند.
✔ محدود کردن استفاده از صفحهنمایش: تماشای بیش از حد تلویزیون یا استفاده از گوشی و تبلت میتواند تأثیر منفی بر رشد گفتاری داشته باشد.
✔ مراجعه به متخصص گفتاردرمانی: در مواردی که تأخیر شدید است، مراجعه به گفتاردرمانگر توصیه میشود.
برنامههای حمایتی برای کودکان با تاخیر زبانی
اگر پزشک تأیید کند که کودک شما دچار تاخیر زبانی است، ممکن است او را به برنامههای مداخله زودهنگام ارجاع دهد. این برنامهها شامل:
🔹 کار درمانی و گفتاردرمانی فردی
🔹 آموزش والدین برای کمک به رشد زبانی کودک
🔹 استفاده از روشهای جایگزین ارتباطی (مانند زبان اشاره یا تصاویر)
هرچه مداخله زودتر آغاز شود، احتمال بهبود و کاهش اثرات تاخیر زبانی بیشتر خواهد بود.
نتیجهگیری: آیا جای نگرانی وجود دارد؟
بسیاری از کودکان نوپا، بهویژه پسران، ممکن است کمی دیرتر از همسالان خود شروع به صحبت کنند. اما اگر کودک شما علائم هشداردهندهای دارد یا به نظر میرسد که پیشرفت زبانی او متوقف شده است، ارزیابی زودهنگام توسط پزشک یا متخصص گفتاردرمانی توصیه میشود.
به یاد داشته باشید که هر کودک منحصربهفرد است و رشد زبانی میتواند در هر فرد متفاوت باشد. مهمترین اقدام، ایجاد محیطی غنی از زبان، تشویق به صحبت کردن و در صورت لزوم، دریافت کمک تخصصی است.
سوالات متداول والدین:
❓ کودک من هنوز دو ساله نشده، اما صحبت نمیکند. آیا باید نگران باشم؟
🔹 برخی کودکان دیرتر از دیگران شروع به صحبت میکنند، اما اگر هیچ پیشرفتی مشاهده نمیکنید، ارزیابی تخصصی ضروری است.
❓ آیا گفتاردرمانی برای کودکان نوپا مؤثر است؟
🔹 بله، گفتاردرمانی در سنین پایین بسیار مؤثرتر است و میتواند به بهبود مهارتهای زبانی کودک کمک کند.
❓ آیا استفاده از زبان اشاره به کودک من آسیب میزند؟
🔹 خیر، زبان اشاره میتواند به کودک کمک کند تا قبل از گفتار، نیازهای خود را بیان کند و حتی مهارتهای زبانی او را تقویت کند.
✨ اگر نگرانیهایی درباره رشد زبانی کودک خود دارید، حتماً با پزشک یا متخصص گفتاردرمانی مشورت کنید.
