پنیر برای نوزاد: چه زمانی، چقدر و چگونه بدهیم؟

چه زمانی می‌توان به نوزاد پنیر داد؟

پنیر، در صورتی که پاستوریزه باشد تا خطر ابتلا به بیماری‌های ناشی از غذا کاهش یابد، از حدود ۶ ماهگی که معمولاً زمان شروع تغذیه تکمیلی نوزاد است، قابل معرفی است. اگرچه پنیر ممکن است نمک نسبتاً زیادی داشته باشد، اما مقدار کمی از آن، هر از گاهی، به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی متعادل مشکلی ایجاد نمی‌کند.

پنیر را می‌توان از انواع مختلف شیر تهیه کرد. این ماده غذایی کهن، ریشه در نواحی اطراف دریای مدیترانه دارد؛ جایی که در قرن هفتم پیش از میلاد، پنیر با استفاده از شیر گاو، بز یا گوسفند اهلی تهیه می‌شد. در نواحی شرقی‌تر آسیا نیز، پنیر معمولاً از شیر حیواناتی مانند گاومیش یا یاک تولید می‌شد. طعم و بافت پنیر به نوع شیر، باکتری‌های مورد استفاده در فرآیند تخمیر و روش تهیه آن بستگی دارد.

چطور به نوزاد پنیر بدهیم؟

هر نوزادی با ریتم و سرعت خاص خودش رشد می‌کند. پیشنهادهایی که درباره نحوه برش یا آماده‌سازی غذاها ارائه می‌شود، راهنمایی‌های کلی هستند که برای طیف وسیعی از کودکان طراحی شده‌اند. اما فرزند شما یک فرد منحصربه‌فرد است و ممکن است نیازها یا شرایط ویژه‌ای داشته باشد که فراتر از توصیه‌های عمومی باشد.

ما هنگام پیشنهاد شکل و اندازه مناسب برای غذا دادن به نوزادان، بر اساس بهترین اطلاعات علمی موجود درباره رشد حرکات درشت، ظریف و مهارت‌های دهانی عمل می‌کنیم تا خطر خفگی را به حداقل برسانیم. با این حال، باید بدانید که هیچ راهی برای حذف کامل خطر خفگی با مایعات، پوره یا غذا وجود ندارد.

راهنمایی‌هایی که درباره آماده‌سازی غذا ارائه می‌کنیم صرفاً برای اطلاع‌رسانی است و جایگزین مشاوره تخصصی و فردی با پزشک کودک یا دیگر متخصصان سلامت نیست. توصیه می‌کنم تمام نکات ایمنی مربوط به غذا دادن به کودک را رعایت کنید و بر اساس شناختی که از نیازهای خاص فرزندتان دارید، تصمیم‌گیری آگاهانه داشته باشید.

هرگز توصیه‌های پزشکی تخصصی را نادیده نگیرید یا مراجعه به پزشک را به تأخیر نیندازید فقط به این دلیل که مطلبی را در اینجا خوانده‌اید یا دیده‌اید.

۶ ماه به بالا:

در این سن می‌توانید پنیر را به روش‌های ساده و ایمن در برنامه غذایی نوزاد قرار دهید. برای شروع، پنیرهای نرم و پاستوریزه مانند پنیر خامه‌ای، ریکوتا یا ماسکارپونه را به‌صورت لایه نازک روی نان تست شده یا دیگر غذاهای انگشتی (finger foods) بمالید. همچنین می‌توانید مقدار کمی از این پنیرها را داخل یک کاسه بریزید و اجازه دهید نوزاد با دست خود آن را امتحان کند.

پنیرهای نیمه‌سفت پاستوریزه مثل موزارلا یا چدار ملایم نیز انتخاب مناسبی هستند. این نوع پنیرها را به صورت نوارهای بلند و تخت برش دهید تا کودک بتواند به راحتی آن‌ها را بگیرد و بجود.

پنیر رنده‌شده هم گزینه خوبی است و می‌توان آن را به مقدار کم در غذاهای مختلف مانند سبزیجات بخارپز شده یا تخم‌مرغ اضافه کرد. فقط دقت داشته باشید که مقدار پنیر ذوب‌شده بیش از حد نباشد، چرا که توده‌های بزرگ پنیر آب‌شده می‌توانند خطر خفگی را افزایش دهند.

اگرچه برخی پنیرها مانند فتا یا پارمزان نمک زیادی دارند، اما مقدار بسیار کمی از آن‌ها، هر از گاهی و در چارچوب یک رژیم غذایی متعادل، قابل قبول است.

نکات ایمنی مهم:

• از دادن پنیرهای قالبی یا تکه‌های بزرگ به کودک خودداری کنید، زیرا خطر خفگی دارند.
• از پنیرهای غیر پاستوریزه یا پنیرهایی که به روش کپکی یا سطحی (مثل بری یا کاممبر) رسیده‌اند نیز پرهیز کنید، چون ممکن است خطر ابتلا به عفونت‌های غذایی مانند لیستریا را افزایش دهند.

۹ ماه به بالا:

در این سن، بسیاری از نوزادان مهارت گرفتن با دو انگشت (انگشت شست و اشاره) یا همان «گرفتن پینسری» را شروع می‌کنند. اگر متوجه شدید کودک این توانایی را به‌دست آورده، می‌توانید پنیر نیمه‌سفت و پاستوریزه (مثل چدار ملایم یا موزارلا) را به صورت قطعات کوچک و نازک (برش‌ خورده از یک ورقه مسطح) در اختیارش بگذارید تا تمرین گرفتن و برداشتن داشته باشد. همچنین برش‌های بلند و تخت پنیر هم گزینه مناسبی هستند تا کودک از آن‌ها گاز بزند.

پنیر رنده‌شده را نیز می‌توانید به‌تنهایی سرو کنید یا در غذاهای مختلف (مثل پوره سبزیجات یا تخم‌مرغ) ذوب نمایید. با این حال، هنگام استفاده از پنیر ذوب‌شده، آن را به میزان کم بپاشید چون توده‌های بزرگ پنیر آب‌شده می‌توانند خطر خفگی را افزایش دهند.

همچنان می‌توانید پنیرهای نرم و پاستوریزه‌ای مانند پنیر خامه‌ای، ریکوتا یا ماسکارپونه را به شکل لایه نازک روی نان تست یا غذاهای انگشتی پخش کنید یا درون یک کاسه بریزید تا کودک با دست خودش امتحان کند.

نکات ایمنی:

• از دادن پنیرهای قالبی یا تکه‌های بزرگ همچنان باید پرهیز شود، چون در این سن نیز خطر خفگی وجود دارد.
• پنیرهای غیر پاستوریزه یا پنیرهایی که با کپک یا روش‌های سطحی تخمیر شده‌اند (مثل بری یا کاممبر) همچنان برای نوزاد خطرناک هستند و نباید در این سن معرفی شوند.
• این مرحله فرصتی عالی برای تقویت مهارت‌های حرکتی و حس چشایی کودک است، به شرطی که ایمنی رعایت شود و مواد غذایی با دقت انتخاب و آماده‌سازی شوند.

۱۲ ماه به بالا:

در این سن، کودک آماده تجربه‌ تنوع بیشتری از طعم‌ها و بافت‌هاست. می‌توانید انواع پنیر را به روش‌های گوناگون در رژیم غذایی او بگنجانید، به شرطی که نکات ایمنی را رعایت کنید.

پنیرهای نرم پاستوریزه، پنیرهای نیمه‌سفت نازک برش‌خورده یا آب‌شده، و حتی پنیرهای سفت رنده‌شده یا خردشده (مثل پارمزان) را می‌توان روی نان، تخم‌مرغ، سبزیجات یا داخل غذاهایی مانند خوراک غلات یا حبوبات اضافه کرد.

در این سن، می‌توانید پنیر آب‌شده را به صورت لایه نازک روی غذاهایی مانند نان تست، ساندویچ‌های باز (open-faced) یا تورتیلا بریزید. فقط دقت داشته باشید که همچنان توده‌های بزرگ و کش‌دار پنیر آب‌شده را از غذا جدا کنید، چرا که خطر خفگی ایجاد می‌کنند.

ایمنی هنگام غذا خوردن همچنان بسیار مهم است:

• کودک باید همیشه در موقعیتی امن و نشسته غذا بخورد. هرگز پنیر یا هیچ غذای دیگری را زمانی که کودک در کالسکه، صندلی ماشین یا هنگام راه رفتن و بازی است، به او ندهید.
• همچنان از پنیرهای مکعبی شکل خودداری کنید، چون بافت فشرده و ابعاد آن‌ها خطر خفگی را بالا می‌برد. همچنین، پنیرهای خام و غیرپاستوریزه همچنان برای کودک ایمن نیستند و نباید استفاده شوند.
• در این مرحله، کودک می‌تواند از تجربه‌های غذایی لذت بیشتری ببرد؛ اما ایمنی همچنان اولویت دارد.

آیا پنیر می‌تواند باعث خفگی نوزاد شود؟

بله. پنیر می‌تواند بافتی سفت و ارتجاعی داشته باشد و در دهان به شکل توده‌ای چسبنده درآید؛ این ویژگی‌ها می‌توانند خطر خفگی را افزایش دهند. به همین دلیل، بسیار مهم است که پنیر را متناسب با سن و توانایی‌های دهانی نوزاد آماده و سرو کنید.

همیشه هنگام غذا خوردن کودک، در فاصله‌ای نزدیک (در دسترس) باشید و محیطی امن برای خوردن ایجاد کنید.

برای آشنایی با نشانه‌های خفگی و تفاوت آن با حالت تهوع طبیعی (gagging) و همچنین یادگیری کمک‌های اولیه در مواقع خفگی، حتماً از منابع علمی و معتبر آموزشی استفاده کنید.

آگاهی و آمادگی شما، نقش مهمی در ایمن بودن تجربه غذایی کودک دارد.

آیا پنیر یک ماده غذایی آلرژی‌زا (حساسیت‌زا) برای نوزادان است؟

بله. پنیر معمولاً از شیر گاو تهیه می‌شود و شیر گاو یکی از آلرژی‌زاهای اصلی در سطح جهان است که توسط سازمان جهانی بهداشت به‌عنوان Global Priority Allergen شناخته شده است. این نوع آلرژی به‌ویژه در میان کودکان خردسال شایع است و حدود یک‌پنجم از کل آلرژی‌های غذایی در کودکی را شامل می‌شود.

لازم به ذکر است که محصولات لبنی حاصل از سایر نشخوارکنندگان مانند بز، گوسفند یا گاومیش نیز می‌توانند در افرادی که به شیر گاو حساسیت دارند، واکنش‌های مشابهی ایجاد کنند.

خبر خوب اینجاست که بسیاری از کودکان با گذر زمان از آلرژی به شیر عبور می‌کنند. تحقیقات نشان داده که اغلب کودکان مبتلا به آلرژی به شیر گاو تا سن ۶ سالگی به‌طور کامل بهبود می‌یابند. همچنین، نوزادانی که علائم خفیف‌تری از آلرژی به پروتئین شیر دارند (مثلاً وجود خون بدون درد در مدفوع)، ممکن است بتوانند با راهنمایی پزشک متخصص، شیر گاو را حتی از حوالی یک‌سالگی مجدداً به رژیم غذایی خود اضافه کنند.

نکته: پنیرهای کهنه (aged) معمولاً حاوی هیستامین هستند که می‌تواند در برخی کودکان حساس، باعث ایجاد راش یا بثورات پوستی شود.

آلرژی تأخیری به شیر: FPIES
شیر همچنین یکی از علل شایع سندرمی به نام FPIES (سندرم آنتروکولیت ناشی از پروتئین غذایی) است؛ این نوع آلرژی با تأخیر چند ساعته، باعث بروز ناگهانی استفراغ‌های مکرر و اسهال شدید می‌شود. در صورت عدم درمان، این وضعیت می‌تواند منجر به کم‌آبی شدید بدن شود. اگر شیر به‌صورت منظم در رژیم کودک باقی بماند، علائم مزمن‌تری مانند رفلاکس، کاهش وزن یا اختلال در رشد (failure to thrive) ممکن است بروز کند. خوشبختانه این نوع آلرژی نیز معمولاً بین ۳ تا ۵ سالگی از بین می‌رود.

عدم تحمل لاکتوز
گاهی اوقات عدم تحمل لاکتوز با آلرژی اشتباه گرفته می‌شود. در این حالت، بدن کودک قادر به هضم لاکتوز (قند طبیعی موجود در شیر) نیست و علائمی مانند نفخ، گاز، اسهال، تهوع و ناراحتی شکمی ایجاد می‌شود. البته عدم تحمل لاکتوز در نوزادان و نوپایان بسیار نادر است و بیشتر در سنین بالاتر دیده می‌شود.

خبر خوب برای کودکان بزرگ‌تر مبتلا به عدم تحمل لاکتوز این است که بسیاری از پنیرها – به‌ویژه پنیرهای کهنه مانند پارمزان و چدار – حاوی مقدار بسیار کمی لاکتوز هستند و ممکن است بهتر تحمل شوند. همچنین محصولات لبنی بدون لاکتوز به‌طور گسترده در دسترس هستند.

توصیه‌های ایمن برای معرفی پنیر
اگر مشکوک هستید که کودک شما به شیر حساسیت دارد، قبل از معرفی پنیر یا سایر فرآورده‌های لبنی، حتماً با یک متخصص آلرژی مشورت کنید. در برخی موارد، پزشک ممکن است تست آلرژی را توصیه کند یا بخواهد فرآیند معرفی لبنیات تحت نظر انجام شود.

اگر خطر حساسیت پایین ارزیابی شود، معمولاً می‌توان پنیر را در خانه و با رعایت اصول ایمنی معرفی کرد.

همانند سایر مواد آلرژی‌زا، معرفی پنیر باید با مقدار کم و به‌تنهایی انجام شود. اگر هیچ واکنش منفی مشاهده نشد، می‌توان به‌تدریج مقدار مصرف را در وعده‌های بعدی افزایش داد. در صورتی که شیر را قبلاً معرفی کرده‌اید و حساسیت رد شده است، معرفی پنیر بدون نیاز به افزایش تدریجی نیز امکان‌پذیر است.

جمع‌بندی: پنیر یک ماده غذایی مفید و خوشمزه برای کودکان است، اما به دلیل احتمال حساسیت و خطر خفگی، باید با دقت و با رعایت مراحل صحیح معرفی شود. همیشه پیش از تصمیم‌گیری نهایی، با متخصص تغذیه یا پزشک اطفال مشورت کنید.

آیا پنیر برای نوزادان مفید است؟

بله. بیشتر انواع پنیر (در صورت پاستوریزه بودن) می‌توانند بخشی ارزشمند از رژیم غذایی کودک باشند. پنیر منبعی غنی از پروتئین، چربی مفید، کلسیم، سلنیوم، روی (زینک) و ویتامین‌های A و B12 است. این مواد مغذی برای رشد جسمی، عملکرد مغز، تقویت سیستم ایمنی، استحکام استخوان‌ها، بهبود بینایی، درک طعم‌ها و تولید انرژی نقش مهمی ایفا می‌کنند.

برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های ناشی از آلودگی مواد غذایی، همیشه از پنیر پاستوریزه استفاده کنید.

سدیم موجود در پنیر
پنیر به‌طور طبیعی حاوی مقداری سدیم است که به تعادل الکترولیت‌ها، حرکت عضلات و حفظ آب بدن کمک می‌کند. با این حال، برخی پنیرها مانند فتا یا پارمزان سدیم بالاتری دارند. بهتر است این نوع پنیرها به‌صورت گاه‌به‌گاه استفاده شوند، چون نیاز روزانه نوزادان به سدیم بسیار کم است. البته باید در نظر داشت که میزان غذایی که نوزادان (مخصوصاً در ابتدای شروع تغذیه کمکی) می‌خورند معمولاً کم است و به همین دلیل، مصرف کل سدیم نیز در حد پایینی باقی می‌ماند.

نوزادان چقدر پنیر می‌توانند بخورند؟

هیچ محدودیت خاصی برای مصرف پنیر (در صورت پاستوریزه بودن و نداشتن حساسیت) وجود ندارد. حتی می‌توانید روزانه مقدار کمی پنیر در رژیم کودک قرار دهید. اما لازم نیست نگران میزان دقیق مصرف باشید.

در یک وعده ممکن است کودک مقدار زیادی پنیر بخورد و در وعده‌ای دیگر فقط چند لقمه؛ هر دو حالت طبیعی هستند. آنچه اهمیت دارد، تنوع در رژیم غذایی کودک است، نه تمرکز بر مقدار مصرف یک ماده غذایی خاص.

جمع‌بندی: پنیر، در کنار سایر مواد مغذی، می‌تواند نقش مؤثری در رشد و تکامل کودک داشته باشد. تنها کافی‌ست نوع مناسب آن را انتخاب و با شیوه‌ای ایمن، به آرامی وارد رژیم غذایی نوزاد کنید.

چه زمانی می‌توان به کودکان پنیر غیرپاستوریزه (خام) داد؟

در واقع هیچ سنی وجود ندارد که مصرف پنیر خام کاملاً بدون خطر باشد. مصرف پنیر غیرپاستوریزه همیشه با خطر بالای ابتلا به بیماری‌های ناشی از باکتری‌هایی مانند سالمونلا و لیستریا همراه است. این نوع عفونت‌ها می‌توانند برای نوزادان و کودکان بسیار خطرناک باشند و علائم شدیدتری نسبت به بزرگسالان ایجاد کنند.

بنابراین، تصمیم‌گیری برای مصرف پنیر خام برای کودک باید با آگاهی کامل، بررسی شرایط خانوادگی، و مشورت با پزشک متخصص انجام شود. تا پیش از سنین بالاتر (و حتی در آن زمان هم)، استفاده از پنیرهای پاستوریزه و ایمن، توصیه‌ اصلی برای سلامت کودک است.

آیا نوزادان می‌توانند پنیر وگان بخورند؟

بله، نوزادان می‌توانند پنیر وگان مصرف کنند، به شرط آنکه:

1. به‌صورت ایمن و متناسب با توانایی‌های دهانی کودک آماده شده باشد (برای کاهش خطر خفگی)،
2. هرگونه مواد حساسیت‌زای رایج مانند سویا، آجیل یا گندم موجود در آن، قبلاً با احتیاط و تدریج وارد رژیم غذایی کودک شده باشد.

پنیرهای وگان بر پایه مواد متنوعی ساخته می‌شوند:

• مغزها (مثل بادام‌هندی)،
• دانه‌ها،
• روغن‌ها،
• نخود فرنگی،
• سویا، و سایر ترکیبات گیاهی.

با توجه به ترجیحات تغذیه‌ای خانواده یا آلرژی‌های خاص کودک، می‌توان نوع مناسب را انتخاب کرد. اما همچنان لازم است معرفی این نوع مواد جدید به رژیم غذایی کودک، طبق اصول ایمنی غذایی و با مشورت متخصص تغذیه یا پزشک اطفال انجام شود.