نوزادان در ماه‌های اولیه زندگی خود، به سرعت مهارت‌های حرکتی جدیدی کسب می‌کنند. این دوره حساس از رشد، پایه‌های توانایی‌های حرکتی آینده کودک را می‌سازد. در این مقاله، به بررسی مراحل رشد حرکتی نوزاد از تولد تا ۳ ماهگی، نشانه‌های طبیعی، و مواردی که نیاز به توجه پزشک دارند، می‌پردازیم.
ماه اول: آغاز کنترل حرکات
در هفته‌های اول پس از تولد، نوزاد هنوز توانایی کنترل حرکات خود را ندارد و بیشتر واکنش‌های او به صورت رفلكسی هستند. اما در این مرحله تغییرات مهمی رخ می‌دهد:
۱. کنترل چشم‌ها و واکنش به صدا
نوزاد در ابتدای تولد، تنها می‌تواند اجسام نزدیک (حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر) را ببیند. این فاصله‌ای است که صورت والدین در هنگام شیردهی یا نگه داشتن نوزاد قرار دارد.
- در این سن، نوزاد می‌تواند چشم‌های خود را به سمت صداهای آشنا (مانند صدای مادر) حرکت دهد.
- توانایی تمرکز روی صورت افراد و دنبال کردن اجسام متحرک به تدریج در حال شکل‌گیری است.
۲. کنترل سر و گردن
- نوزادان تازه متولد شده می‌توانند سر خود را به طرفین حرکت دهند، اما هنوز قادر به کنترل کامل سر خود نیستند.
- هنگام خوابیدن روی شکم، برخی نوزادان می‌توانند سر خود را برای لحظات کوتاهی بلند کنند.
۳. واکنش‌های رفلكسی
نوزاد در این مرحله دارای چندین رفلكس طبیعی است، از جمله:
- رفلكس ریشه‌ای: در پاسخ به لمس گونه، سر خود را به سمت منبع لمس می‌چرخاند تا برای تغذیه آماده شود.
- رفلكس گام برداشتن: اگر نوزاد را به حالت ایستاده نگه دارید، ممکن است پاهایش را شبیه راه رفتن روی سطح حرکت دهد. این واکنش معمولاً تا دو ماهگی از بین می‌رود.
ماه دوم: حرکات هدفمندتر و هماهنگی بیشتر
در این مرحله، سیستم عصبی نوزاد بالغ‌تر شده و برخی رفلكس‌ها جای خود را به حرکات ارادی می‌دهند.
۱. بالا آوردن سر هنگام خوابیدن روی شکم
- اکثر نوزادان دو ماهه می‌توانند هنگام خوابیدن روی شکم، سر خود را برای چند ثانیه بالا ببرند.
- اهمیت زمان شکم‌خوابیدن: تمرین روزانه خوابیدن روی شکم (Tummy Time) به تقویت عضلات گردن و تنه کمک می‌کند.
۲. هماهنگی بیشتر در حرکات دست و پا
- نوزاد دست‌های خود را بیشتر باز و بسته می‌کند و به حرکت آن‌ها توجه دارد.
- ممکن است دستان خود را به دهان ببرد و از مکیدن انگشتان برای آرامش استفاده کند.
۳. لبخند اجتماعی
حدود شش هفتگی، نوزاد شروع به نشان دادن اولین لبخندهای واقعی خود در پاسخ به تعامل با والدین می‌کند.
ماه سوم: هماهنگی بیشتر و شروع حرکات جدید
در سه ماهگی، حرکات نوزاد نرم‌تر و کنترل‌شده‌تر شده و مهارت‌های جدیدی ظاهر می‌شوند.
۱. صاف شدن بدن و حرکات دست و پا
- نوزاد دیگر کمتر حالت جمع‌شده نوزادی را دارد و بدن او کشیده‌تر شده است.
- حرکات لگد زدن او قوی‌تر شده و می‌تواند دستان خود را کاملاً باز کند.
۲. غلت زدن
- برخی نوزادان در این سن قادرند از شکم به پشت غلت بزنند.
- هنوز برای غلت زدن از پشت به شکم زود است، اما این مهارت در ماه‌های آینده شکل می‌گیرد.
۳. گرفتن اشیا و بازی کردن
- نوزاد ممکن است به اجسام نزدیک خود ضربه بزند یا آن‌ها را برای لحظاتی در دست بگیرد.
- گرفتن اشیا در این سن هنوز کنترل‌شده نیست، اما نشان‌دهنده پیشرفت مهارت‌های حرکتی ظریف است.
۴. لذت از ایستادن با کمک
- اگر نوزاد را در حالت ایستاده روی پای خود نگه دارید، ممکن است پاهایش را روی زمین فشار دهد و بالا و پایین بپرد.
- این حرکت به تقویت عضلات پا کمک می‌کند، اما استفاده زیاد از جامپرها یا نشیمن‌های فنری توصیه نمی‌شود، زیرا می‌تواند روند طبیعی رشد حرکتی را مختل کند.
چه زمانی باید با پزشک مشورت کرد؟
رشد نوزادان ممکن است کمی متفاوت باشد، اما در صورت مشاهده موارد زیر بهتر است با پزشک مشورت کنید:
- از دست دادن مهارت‌های قبلی: اگر نوزاد مهارتی را که قبلاً کسب کرده بود، دیگر انجام نمی‌دهد.
- استفاده نامتعادل از بدن: اگر نوزاد فقط از یک طرف بدن خود استفاده می‌کند.
- شل بودن بیش از حد: نوزادانی که به طور غیرعادی بی‌حال و شل به نظر می‌رسند ممکن است نیاز به بررسی پزشکی داشته باشند.
- لرزش غیرطبیعی: اگر لرزش نوزاد بیش از حد شدید و در کل بدن باشد، باید با پزشک مشورت کنید.
جمع‌بندی
سه ماه اول زندگی نوزاد، زمانی حیاتی برای رشد مهارت‌های حرکتی است. در این دوره، نوزاد از حرکات رفلكسی به حرکات کنترل‌شده‌تر پیشرفت می‌کند. تشویق به حرکات طبیعی، ایجاد فرصت برای تمرین مهارت‌های جدید، و توجه به علائم هشداردهنده می‌تواند به رشد سالم نوزاد کمک کند.
